HAVAYOLU İLE ULUSLARARASI TAŞIMACILIK

 

A-    Sektörün Genel Durumu

Havayolu ulaştırması sektörü, 14.10.1983 tarihinde kabul edilen 2920 yılı Sivil Havacılık Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile özellikle 1980’lerin ikinci yarısından itibaren belirgin bir gelişme içine girmiştir

 

B-   Havaalanları ve Yer Hizmetlerinin Düzenlemesi

Kamu adına ülkemiz havaalanlarını işletme görevini üstlenmiş bulunan Devlet Havaalanı Genel Müdürlüğü (DHMİ) 27 havaalanında teşkilatlanmış olup, bunlardan 16.sı dış hat seferlere açıktır.

Havaalanları yer hizmetleri yönetmeliği(SHY–22) gününün koşulları da dikkate alınarak yeniden hazırlanmış ve 28 Ağustos 1996 tarihi ve 22760sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Söz konusu yönetmelikle, uygulamada karşılaşılan sorunlar yer hizmetleri kuruluşları ve havayolu taşıyıcıları ile yapılan toplantılarda dile getirilmiş ve yönetmelikte(SHY–22) 10.4.1997 tarihi ve 22960 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan ve yürürlüğe giren bazı değişiklikler yapılmıştır.

 

C-   Uçuş İzinleri

Uçuş izin müracaatları genel olarak 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ile diğer havacılık mevzuatı çerçevesinde, özel olarak ise uçuş amaçlarına göre aşağıda belirtilen mevzuat çerçevesinde değerlendirilmektedir.

1)     THY’nin dış hat seferlerine ilişkin uçuş izin müracaatları Yabancı havayolu şirketlerinin bütün Türkiye seferlerine ilişkin uçuş izin müracaatları ikili Hava Ulaştırma Anlaşmaları çerçevesinde,

2)     Türk özel havayolu şirketlerinin bütün iç hat uçuşları Ticari Hava Taşıma İşletmeleri Yönetmeliği (SHY-6A) ile söz konusu hedefler için alınmış olan makam onayında yer aklan kriterler çerçevesinde dış hat tarifesiz seferlerine ilişkin uçuş izin müracaatları ise varsa uçulan ülke ile varılmış olan mutabakat ile ülkemizin üye olduğu ICAO charter seferler düzenleme ve tavsiye kararları çerçevesinde,

3)     Yabancı havayolu şirketlerinin Türkiye hava sahasını kullanarak yapacağı bütün transit seferlerine ilişkin uçuş izin müracaatları ülkemizin taraf olduğu Uluslar arası Transit Sözleşmesi çerçevesinde,

4)     Ayrıca Türkiye’ye yönelik bütün özel uçuşlar, bütün transit bütün transit özel uçuşlar ile teknik iniş izin müracaatları, uçuş amacına göre yukarıda belirtilen mevzuat çerçevesinde,

değerlendirerek permilendirilmektedir.

 

D-   İkili Anlaşmalar

Türkiye’nin 05 Haziran 1945 tarihi ve 4749 sayılı kanunla onaylanmış bulunduğu 07 Aralık 1944 tarihli Şikago sözleşmesi uluslararası sivil havacılığın esaslarını evrensel düzeyde düzenleyen ve Uluslararası Hava Hukukunun cari kurallarını belirleyen temel bir metindir.

Şikago sözleşmesinde ticari hakların düzeltilmesi hususunda bir mutabakata varılmamıştır, bu nedenle ticari hakların iki anlaşmalar yoluyla düzenlenmesi gereği doğmuştur.

Ülkemizin coğrafi durumunu ve uluslar arası Hava servislerinin ülkemizden geçmesinin sağlayacağı imkânları göz önünde tutarak aynı zamanda milli sivil havacılığımızı teşvik ve kalkındırmak amacıyla bu güne kadar 81 ülke ile ikili Hava Ulaştırma Anlaşması yapılmıştır.

 

E-    Çok Taraflı Anlaşmalar

Teknik gelişmeler, Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarında havadan gelebilecek tehlikelere karşı önlem alınması zorunluluğu, uygulamada devletin ülkesi üzerindeki hava sahasının devletin mutlak egemenliği altında olmasını gerekli kılmıştır. Böylece Birinci Dünya Savaşı sonrası, havacılıkla ilgili uluslararası düzenlemelere yönelinmiştir.

Sivil Havacılığa ilişkin, Milletlerarası Kamu Hukuku kuralları düzenleyen Paris Sözleşmesi, 1926 yılında Madrid ve 1929 yılında Havana Sözleşmeleri takip etmiş ve bu Milletlerarası Kamu Hukuku kuralları, 17 Aralık 1944 tarihli Şikago sözleşmesi kabul edilinceye kadar yürürlükte kalmıştır. Hayvancılığa ilişkin Milletlerarası Hukuk alanında yasal düzenlemeler bu sözleşmelerle yapılırken diğer taraftan Milletlerarası özel hukuk ve kanunlar ihtilafı kurallarında da Varşova Sözleşmesi “Uluslararası Hava Taşımalarına İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Sözleşme” 1929 yılında düzenlenmiş ve 1933 yılında yürürlüğe girmiştir.

1-     Paris Havacılık Sözleşmesi

13 Ekim 1919’da Paris’te Barış Konferansında kurulan özel bir komisyon tarafından hazırlanan Hava Ulaştırma Sözleşmesi yirmi yedi devlet tarafından imzalanmış ve 11 Temmuz 1922’de yürürlüğe girmiştir.

Paris Sözleşmesi yalnız barış zamanındaki durumda ilgilidir. Sözleşmenin 1 inci maddesinde her devletin ülkesi üzerindeki hava sahasında “Mutlak ve Münhasır Egemenliği” prensip olarak belirtilmiştir.

2-     Madrid Sözleşmesi (1926)

Paris Sözleşmesi bütün devletlerin kabul ettiği bir sözleşme olamamıştır. Devletler ancak yakın ilişkileri bulunan devletlerle sözleşmeler akdederek hava ulaşımını düzenlemeyi tercih etmişlerdir.

Madrid Sözleşmesi’nin ana hatları Paris Sözleşmesi’ne benzemektedir.

3-     Havana Sözleşmesi (1928)

Amerika Devletleri’nin kendi aralarında akdettiği Havana Sözleşmesi devletlerin havada mutlak ve münhasır egemenliğini kabul etmekle beraber, Paris ve Madrid Sözleşmelerinden farklılıklar arz ediyordu. Havana sözleşmesi ticari amaçla kullanılıp uçaklar daha çok serbesti tanıyordu.

4-     Varşova Sözleşmesi (1929)

Varşova Sözleşmesinin tam ismi “Uluslararası Hava Taşımalarına İlişkin Bazı Kuralların Birleştirilmesi Hakkında Sözleşme”dir.

Sivil Havacılığın çok büyük bir hızla gelişmekte olması dolayısıyla, özellikle Ulusal veya Uluslararası alanda Havayolu ile yapılan yolcu ve yük taşımalarından doğan hukuki ilişkilere uygulanacak kuralların önemi büyük ölçüde artmıştır.

Bir taraftan Havacılığa ilişkin Milletlerarası Hukuk alanında yasal düzenlemeler yapılırken, diğer taraftan Milletlerarası özel hukuk ve kanunlar ihtilafı konularına da eğilinmesi gerektiği açıktı. Çünkü taşıma akdinin şartlarının, taşımanın yapıldığı ülkelerde, farklı hukuk kuralları olması nedeni ile farklı yorumlanması, yolcuların hak aramasında büyük güçlüklere neden olduğu gibi, taşıma akdinin yapıldığı, taşımanın başladığı, taşımanın son bulduğu, duraklama ve yolcunun tabiiyetinde bulunduğu yer Mahkemelerinin, aynı olayda kendilerini yetkili sayması farklı hukuk uygulamaları nedeni ile birbirleriyle çelişkili ve mükerrer ödemelere neden olan kararların ortaya çıkması, teknik ve güvenlik açısından henüz yeni gelişmekte bulunan ve mali açıdan güçsüz hava aracı yapımcılarını, sahiplerini ve işletmecilerini olumsuz yönden etkiliyordu.

Varşova Sözleşmesi Uluslararası hava taşımasını ve bu tür taşımalarda taşıyıcının sorumluluğunun düzenlenmesi ve şartlarda birlikte sağlanması ihtiyacından doğmuştur.

12 Ekim 1929 da yapılan toplantı donunda düzenlenen Varşova Sözleşmesi 30’dan fazla devlet tarafından imzalanmış ve 1933’de yürürlüğe girmiştir. Halen 108 devlet bu sözleşmeye katılmış bulunmaktadır.

Varşova Sözleşmesi uluslar arası hava taşıma sözleşmeleri bakımından esas itibariyle taşıma belgeleri(md.3-9), eşya(yük) taşımasında hukuki ilişkiler(md.10-16) ve hava taşıyıcısının sorumluluğunu(md.17-30) oldukça ayrıntılı biçimde düzenlenmiş ve bu konularda birlik sağlanmış bulunmaktadır.

Varşova Sözleşmesinin Hava Hukukunda bu kadar önemli bir yer işgal etmesinin en önemli nedenlerinde biri Hava Hukukuna İlişkin Milletlerarası Sözleşmeler arasında en çok kabul görenlerden biri olmasıdır.

Bilahare Varşova Sözleşmesinin bazı hükümlerinin daha iyi hale getirilmesi için muhtelif çalışmalar yapılmış ve ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü) Hukuk Komitesi tarafından hazırlanan değişiklik protokol tasarısı 28 Eylül 1955’de Lahey’de toplanan Diplomatik Konferans’ ta imzalanmış ve otuz devletin onayından sonra 1 Ağustos 1963 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Varşova Sözleşmesi ve Lahey Protokolünden sonra, uluslararası taşımaların taşıma sözleşmesine taraf olan taşıyıcıdan (akid taşıyıcı) başka bir hava taşıcısı (fiili taşıyıcı) tarafından yerine getirildiği göz önünde tutularak fiili taşıcının sorumluluğunu düzenleyen bir sözleşme Guadalajara’da toplanan diplomatik Konferans’ta kabul edilmiştir(1961 Guadalajara Sözleşmesi).

Bu sözleşme ile uluslararası taşımacılıkta, yolcu, yük ve bagaja ilişkin kayıtlar ve taşıyıcının, yolcunun, göndericinin ve alıcının hak ve yükümlülükleri ile bunların kullanılmasına ve taşıyıcının sorumluluk sınırlamalarına ilişkin usul ve esaslar belirtilmiştir.

5-     Şikago Sözleşmesi

Amerika Birleşik Devletleri’nin Şikago kentinde 7 Aralık 1944 tarihinde 52 devletin temsilcileri toplanarak Şikago Sözleşmesi diye adlandıran, Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesini imzaladılar. Şikago Sözleşmesi, Uluslararası Sivil Havacılığın esaslarını evrensel düzeyde düzenleyen ve Uluslararası Hava Hukukunun cari kurallarını belirleyen temel bir metindir.

Türkiye’nin 5 Haziran 1945 tarih ve 4749 sayılı Kanunla onaylanmış bulunduğu Şikago Anlaşmasına bugün 152 devlet taraf olmuştur. Bu anlaşma; Hava Seyrüseferi, Hava Nakil Vasıtalarının tabiiyeti ve temsili, lisans ve sertifikaları, Hava Seyrüseferini kolaylaştırıcı tedbirler, Kazarlın Tahkiki, Uluslararası standartlar ve usuller gibi genel gayri ticari konularda önemli düzenlemeler getirilmiştir.

Bu anlaşma gereği kurulan Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO) çalışmalarına başlamıştır. Birkaç saat içinde birbirinden değişik birçok ülkenin hava sahasını kullanma durumunda olan hava araçları nedeniyle dünya ülkeleri ICAO çatısı altında hızla toplanmaya başlamışlar ve bu gün 150’den fazla devletin üye olduğu ICAO, Sivil Havacılığın her sahada Uluslararası standart ve kurallarını tespit eden ve uygulanmasını sağlayan bir kuruluş durumuna gelmiştir.

Uluslararası sivil havacılığın emin ve düzenli bir şekilde gelişebilmesi ve sivil havacılık hizmetlerinin eşit imkânlar esası üzerinde tescili ile sağlam ve ekonomik bir şekilde işletebilmesi için bazı prensip ve düzenlemeler hususunda mutabık kalınması, Anlaşmasının ikinci kısımda yer alan 43.maddesi ile kısa adı olan ICAO (International Civil Aviation Organization) Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı’nın kurulması hükme bağlanmış olup 44–64 maddeler ile ICAO’ya ilişkin esaslar düzenlenmiştir. ICAO’ nun kuruluşu ICAO’ nun amaç ve hedefleri, anlaşmanın 44. maddesinde açıklandığı üzere aşağıdaki gibidir.

a)      Bütün dünyada uluslararası havacılığın emniyetli ve düzenli gelişmesini temin etmek,

b)     Barışsever amaçlar için hava araçları seçilmesini ve işletilmesini desteklemek.

c)     Uluslararası Sivil Havacılık için havayolları, havaalanları ve hava seyrüsefer kolaylılarının gelişmesini temin etmek.

d)     Dünya haklarının emin, düzenli, yeterli ve ekonomik hava ulaşımına olan gereklerini hazırlamak.

e)     Makul olamayan rekabetin ekonomik bakımdan sebep olacağı israfı önlemek,

f)      Taraf devletlerarasında hiçbir fark gözetmemek,

g)     Uluslararası hava seyrüseferinde uçuş emniyetini garanti altına almak.

h)     Genel olarak uluslararası sivil havacılığa ait tüm konuların gelişimini temin etmek.