Standart Taşıma Araç ve Gereçleri

Konteyner

Boyutları ve darası bir örnek olan kaplara “konteyner” adı verilir. Konteyner taşıma sistemini bütünleştirir. Satıcıdan alıcıya kadar kesintisiz bir taşıma hizmeti sunulmasına ortam hazırlar ve “kombine” (çoklu) taşımacılığa da (kara + deniz + hava + nehir + demiryolu) olanak tanır.

Konteynır

ISO’nun verdiği tarife göre konteyner:

Tekrar tekrar kullanabilmek için devamlılık özelliğine sahip ve bu sağlamlıkta olan,

Yüklerin açılıp kapanmadan bir veya birkaç vasıtada taşınmasını kolaylaştıracak tarzda inşa edilmiş,

Özellikle bir vasıtadan diğerine bindirme sırasında kolaylıkla elden geçirilmesini sağlayan

Kolay doldurulup boşaltılacak şekilde yapılmış taşıma kaplarıdır.

 Yukarıdaki tariften de anlaşılacağı üzere konteynerler, yükleri içinde bulunduran, bir nakil vasıtasından diğerine aktarılabilen ve bu vasıtalardan kolayca ayrılabilen, yüklenmiş durumuyla “birim yük” vasfına sahip, büyüklük ve teçhizat bakımından mekanik yüklemeye elverişli, tekrar kullanılabilir olan taşıma kaplarıdır.

Konteyner de en ve yükseklik sabit olup (2.44m) uzunlukları ise taşımanın türüne göre değişir. Konteynere ilişkin bazı kavramlar şu şekildedir.

Dara: Konteynerin boş yani yüksüz ağırlığıdır.

Safi Yük: Normal koşullarda konteynere konulan yük miktarıdır.

Konteyner Ağırlığı: Konteynerin içindeki yüküyle birlikte ağırlığıdır.

Konteyner Hacmi: Konteynerin iç hacmi toplamıdır. Genellikle m3 olarak ifade edilir. “Cuft” olarak da gösterilir.

Konteyner Ağzı (Açıklığı): Yükleme – boşaltma yapılacak açıklığın (kapının) boyutlarıdır.

Konteyner yüklükleri , çelik, alüminyum, kontrplak, fiberglas, veya bunların karışımından üretilmiş malzemelerden yapılır.

Ulaştırmada kullanılan Konteynırlar ölçüleri açısından iki çeşittir. 20’lik ve 40’lık.çeşitleri vardır. Genişlikleri aynı olan konteynerlerin uzunlukları farklıdır. Kapasiteleri ise yapıldığı malzemelere göre değişebilmekte olup genellikle 18 ila 25 ton arasındadır.    

Yaygın olarak kullanılan konteyner çeşitleri şu şekildedir.

a)      Parça Yük (kırkambar) Konteyneri: Ambalajlı yüklerin taşınmasında kullanılır. Bazılarının üstü açıktır. Bazılarının her iki yanı da açıktır. Bazıları ise havalandırma tertibatlı olabilir.  

b)      Dökme Yük Konteyneri: Dökme yüklerin taşınmasında kullanılır. Sıvı dökme yüklerin biçimi tank gibidir. Kuru dökme yükler ise parça yük konteyneri biçimindedir.

c)      Frigofrik Konteyneri: Soğutulmuş yada dondurulmuş yüklerin taşınması için kullanılır. Yalıtımlı olan bu türler sefer sırasında taşıyıcının devresinden yararlanarak soğutma işlevi görür. Yalıtım malzemesi olarak cam yünü, mantar, köpük vb. kullanılır.

d)      Özel Amaçlı Konteyner: Belli bir amaca yönelik olarak yapılmış (evcil hayvan konteyneri) konteyneridir.

Konteyner Taşımacılığı

Bu taşımacılık tipinin kendine özgü gemileri, limanları, terminalleri, elleçleme ekipmanları ve operasyon şekilleri mevcuttur. Konteynerizasyon taşımacılığa bir yenilik getirmiş, multimodal transport kavramıyla, diğer bir deyişle kara, deniz, hava, demiryolu, boru hattı vasıtasıyla çoklu taşıma anlam kazanmıştır.

Bu bağlamda, deniz ve kara taşıtlarının standart konteyner boyutlarına uyarlanması sebebiyle hem yüklükleri taşıyan taşıtlarda yitik hacim söz konusu olmaz, olsa bile minimumdur; hem de indi-bindi /aktarma süresinde sağlanan büyük ölçekli tasarrufla taşıtın yıllık sefer cirosu artar; bunun anlamı ise, gelir artışıdır.

Konteynerler, uluslararası deniz taşımacılığında son kırk yıl içerisinde yük birimleştirme anlayışının önemli bir parçası olarak şüphesiz önem kazanmışlardır. Giderek artan konteynerizasyon ile birlikte, konteyner terminallerinin sayısı ve buna bağlı olarak da bu terminaller arasındaki rekabet oldukça belirginleşmiştir. Uygun optimizasyon metotları gibi bilgi teknolojisinin etkin ve verimli kullanımı olmaksızın operasyonların uygulanması düşünülemez hale gelmiştir.

Konteyner Terminalinin Fonksiyonları

Kapıdan kapıya teslimatı içeren uluslararası konteyner trafiğinde, intermodal taşımacılık, bir deniz ayağıyla bu ana ayağın her iki ucundaki bağlantılı kara ve/ veya demiryolu ara ayağından oluşmaktadır. O halde konteyner terminali, deniz ve kara ve/veya demiryolu arasında taşıma modlarının (sistemlerinin) değiştirilebildiği, gemi ila gemi veya gemi ile iç su (inland waterway) gemileri arasında aktarmaların yapıldığı tesislerdir.

Bir konteyner terminalinin birincil fonksiyonu kendisine bağlantılı olan farklı taşıma modları arasında konteynerleri zamanında, doğru ve güvenli olarak aktarmaktır. İntermodal konteyner taşımacılık sisteminin bütününde konteyner terminalleri buluşma noktalarıdır. Bu, konteyner terminallerinin aktarma fonksiyonunu da tanımlamakta; yani konteyner terminalleri, genellikle, ana hat gemileri ile ara hat gemileri (feeder vessels) veya karayolu /demiryolu taşıtları arasında konteynerleri aktarmaktadırlar.

Şat (Layter)

Şat yada layter bir yüzer yapıdır. Limanlarda kıyı ile gemi arasında kullanılan altı düz sağlam yapılı teknelerdir. Bu araç, satıcının iskelesinde veya limanda yüklenir; buradan taşınacağı gemiye çekilir; şat gemisi de yüklü şatı yükleyerek alıcının limanına götürür. Şat alıcının limanında suya bırakılır.  Değişik kapasiteleri vardır. İç su şatları daha çok 9,5 m’dir.

Treyler

Ro/Ro taşımacılığında kullanılan tekerlekli araçlardır. Liman ve karayolları bu araçların temel kullanım yerleridir. Ro Ro gemilerinde değişik türlerde treylerler kullanılır. Bazıları sadece gemiye bağımlı çalışır. Bu türleri liman treyleri olarak ifade edilir.

Bazı treylerler ise gemiye yük (taşıt arazı) olarak girer; boşaltma limanında bir çekiye bağlanarak alıcının deposuna gönderilir. Bunlara karayolu treyleri denir.

Palet 

Yükü biçimlendirmede kullanılan standart tavalardır.  Yükler bu tavlara istiflenir ve ambalajlanır. Böylelikle de taşımaya hazır hale getirilir. Palet, taşıma zincirinin hemen her noktasında kullanılmaktadır.Kullanımı alıcının deposunda başlamakta; kamyonda, nehir layterinde, trende, limanda (antrepo ve rıhtımda), gemide devam etmektedir. Birbirine bağlanmış iki palet ızgarasından oluşur. Tahta, plastik vb malzemelerden oluşur.  

Taşıma Süreleri

      Dış ticarette malın, gönderen tarafından taşıyıcıya teslim edilerek, taşıyıcı tarafından alıcıya teslim edilmesi sürecinde geçen zaman, ekonomik değerlendirme açısından önemlidir.

Taşıma süreleri, taşıma türüne göre değişmektedir. Taşıma sözleşmelerinde, taşıma süresi ile ilgili olarak coğrafi konumda dikkate alınarak kesin bir sürte belirtilmemekle beraber ancak malın günlük taşınacağı süre km olarak ifade edilmektedir.

Taşıma süreleri bu açıdan sözleşmede bir koşul olarak değerlendirileceği gibi bu konu teamüllere göre de çözülebilir. Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmelerdeki hükümlere göre önerilen süreler taşıma türlerine göre şu şekildedir.

Denizyolu Taşımaları : Uluslararası sözleşmelerde geminin bir günde alacağı mesafe belirtilmemekte, “sözkonusu bölge koşullarına münasip görülen müddet” olarak belirtilmektedir. Ancak yaklaşık bir fikir vermesi bakımından, geminin bir saatlik hızının 24 ile çarpılması ile belirlenebileceği ifade edilmektedir. Denizyolu taşıyıcı birlikleri ve gemi armatörleri, taşıma bölgelerine göre kendi aralarında “konferans” adı verilen kurallar koyarak uygulayabilmektedirler.

Karayolu Taşımaları: Bir kamyonun bir günde alabileceği ortalama yol CMR (Uluslararası Malların Karayoluyla Taşınması Sözleşmesi)  Konvansiyonunda 450 km olarak ifade edilmiştir.

Demiryolu Taşımaları: CIM sözleşmesine (Demiryolu taşıma belgesi) göre vagonun bir günde alacağı mesafe 300 km.dir.

Havayolu Taşımaları: IATA’nın  (Uluslararası Hava Taşımacıları Birliği) yayımladığı tarifelere bakılarak taşıma süresi belirlenir.

Taşıma Fiyatlandırma İlkeleri

Taşımada fiyatlandırma esası; taşımanın türü, tipi ve araca bağlı olarak değişmektedir. Nakliyatçı, taşıma sözleşmesine dayanarak malı veya paketini göndericiden teslim alarak alıcıya teslim etmekle yükümlü olup, bu işi taşıma ücreti karşılığında yapar.

Taşımanın türüne göre fiyatı belirleyen unsur değişmektedir. Ancak ekonominin genel prensiplerinin burada da belirleyici olduğu ifade edilebilir. Örneğin taşımaya talebin arttığı zamanlarda fiyat yükselecek talebin düşmesi ile de fiyat da düşecektir.

Denizyolu Taşımaları Fiyat Tarifeleri : Denizyolu taşımalarının yoğun olarak kullanıldığı bölgelerde sürekli ve düzeni sefer nakliye firmaları ile gemi armatörleri “konferans tarifeleri” adıyla herhangi bir bölgeye yapılacak veya o bölgeden yüklenecek denizyolu taşımaları için sabit bir ücret tarifesi uygulayabilir.

a)      Genel Kargo Gemileri: Denizyolu taşıma ücretleri ağırlık/hacim “hangisi fazla ise” esasına göre saptanmaktadır. Dolayısıyla taşımacıların malların hacmine göre yada ağırlığına göre ücret talep etme hakkı vardır.

b)      Konteynır Gemileri: Konteynır navlun ücreti, konteynırın adedi üzerinden hesaplanır. Denizyolu konteynırı ile yapılan taşımada ağırlık yada hacim dikkate alınmaz.

c)      Ro-Ro Gemileri: Taşınan treylerin uzunluğu ve gemide kapladığı uzunluğa göre hesaplanır. Ro-Ro gemileriyle taşınan denizyolu konteynırı ise konteyner başına, genel kargo gemileri için taşıma ücreti ise ağırlık ve hacim esasına göre hesaplanır.

            Denizyolu taşımalarında fiyatı etkileyen önemli bir unsur malların gemiye yükleme ve boşaltma masraflarıdır. Fiyatlar genelde talebin arttığı Ağustos – Ocak aylarında yükselirken, Şubat – Temmuz aylarında ise düşüktür.

            Demiryolu Taşımaları Fiyat Tarifeleri: Demiryolunda taşıma ücretleri 100 kg esası üzerine ton başına alınır.  Bu konuda Uluslararası kurallara göre belirlenen tarifeler geçerlidir.

            Ülkemizin Avrupa ülkeleri ile yaptığı demiryolu taşımalarında “Balkan – Yakın Doğu Uluslararası Eşya Tarifesi” geçerlidir.

            Ortadoğu ile yapılan taşımalarda “Ortadoğu Demiryolları Uluslararası Tarifesi” geçerlidir.

            Rusya Federasyonu ile ise 1998 yılında yapılan 1608 sayılı özel tarife hükümlerine göre fiyat belirlenmektedir.

            Karayolu Taşımaları Fiyat Tarifeleri: Karayolu nakliyelerinde taşıma fiyatı, komple araç esasına göre belirlenmekte ve standart bir ücret tarifesi bulunmamaktadır.